Już od najmłodszych lat dzieci przejawiają duże dyspozycje ruchowe, ciągle przemieszczając się, męcząc się, ale również bardzo szybko wypoczywając. Małe dziecko już po kilku minutach odpoczynku jest gotowe do kolejnych czynności ruchowych, co nie ma miejsca u ich dorosłych opiekunów. W wieku szkolnym często dochodzi do bezczynności ruchowej. Należy podkreślić, że w tym okresie bezczynność taka doprowadza do regresu wytrzymałościowych zdolności motorycznych. Aktywny sposób spędzania wolnego czasu pozwala na dalszy ich rozwój.
Wprzeciwieństwie do niektórych zdolności motorycznych, wytrzymałość można kształtować bardzo długo. W wielu dyscyplinach czy konkurencjach sportowych zawodnicy poprawiali swoje życiowe osiągnięcia w wieku znacznie powyżej 30 lat.
Niezbędne warunki dla utrzymania najwyższego pułapu wytrzymałości (u sportowców) utrzymują się do wieku około 30–35 lat. Później następuje stopniowy regres tej zdolności motorycznej.
Wytrzymałościowe zdolności motoryczne występują w wielu dyscyplinach sportu. W niektórych (np. lekkoatletyka – biegi średnie i długie), w decydującym stopniu determinują rezultat sportowy, w innych stanowią podstawę realizacji treningu techniczno-taktycznego. Dlatego na ich kształtowanie poświęca się w modelu szkolenia sportowego odpowiednie miejsce.
Kształtowanie wytrzymałościowych zdolności motorycznych w szkoleniu sportowym, uwarunkowane jest kilkoma czynnikami. Zależy głównie od:
- długości odcinka – jest on jednym z głównych determinantów treningu wytrzymałości. W zależności od wieku, płci, stażu treningowego, dyscypliny/konkurencji sportowej, stosowane są różne odcinki biegowe,
- metody treningu – jest jedną z podstaw kształtowania wytrzymałości. W praktyce sportowej stosowane są różne kombinacje metody ciągłej i przerywanej
Metoda ciągła:
- brak przerw wypoczynkowych w trakcie wysiłku,
- praca wykonywana głównie w zakresie równowagi tlenowej,
- efektywna dla kształtowania psychiki sportowca,
- decydujące znaczenie ma objętość pracy (w pierwszej kolejności), a później dopiero jej intensywność.
Metoda przerywana:
- planowane, powtarzane zmiany pracy i odpoczynku, które modelują wysiłek fizyczny,
- praca wykonywana głównie w zakresie równowagi beztlenowej,
- efektywna dla kształtowania psychiki sportowca,
- decydujące znaczenie mają odpowiednie proporcje pracy (ilość odcinków) oraz przerw wypoczynkowych (długość i charakter wypoczynku),
- czas wykonania zadania jest ściśle powiązany z długością pokonywanego odcinka.
Dlatego należy bardzo rozważnie dobierać te parametry, w zależności od programu szkolenia sportowego młodych sportowców.
Poniżej zaprezentowano podstawowe formy i środki kształtujące wytrzymałościowe zdolności motoryczne młodzieży, w początkowym etapie szkolenia sportowego.
„Gry i zabawy ruchowe” – najprostsze ćwiczenia kształtujące wytrzymałość, w formie zabawowej. Ich realizacja odbywa się na podstawie ogólnych zasad, obowiązujących wszystkie gry i zabawy ruchowe. Cechuje je łatwa i szybka organizacja, proste zasady, uwzględniające wykonanie przez wszystkich uczestników jednakowej lub podobnej liczby ćwiczeń (Stawczyk 1998, Trześniowski 2008). Wybór gier i zabaw o charakterze wytrzymałościowym jest bardzo duży. Zależy on głównie od inwencji prowadzących zajęcia sportowe.
„Marszobieg” – jest najprostszym środkiem treningowym kształtującym wytrzymałość. Zajęcia powinny być przeprowadzone w terenie, najlepiej o zmiennym ukształtowaniu. Mamy wtedy możliwość wykorzystania do ćwiczeń np. naturalnych przeszkód terenowych, co w znacznym stopniu urozmaica szkolenie młodych adeptów sportu.
Pierwsza część takich zajęć zaczyna się od marszu oraz truchtu (bardzo wolny bieg). Proporcje pomiędzy czasem trwania marszu a truchtu zależą od poziomu sportowego uczestników treningu. Im jest on wyższy, tym więcej jest truchtu. Po kilkunastu minutach takiego wysiłku zmieniamy jego charakter i zakres, przechodząc do ćwiczeń ogólnorozwojowych. Wybór jest ogromny i zależy od inwencji nauczyciela-trenera. Czas trwania tej części zajęć to 20–30 minut.
Kolejna część, to powrót – również marszobiegiem – do miejsca rozpoczęcia zajęć oraz indywidualne ćwiczenia gibkościowe na ich zakończenie.
Ćwiczenia te, realizowane w okresie wszechstronnego szkolenia sportowego, powinny być aplikowane w rozsądny sposób. Niestety, wielokrotnie zbyt często sięgamy po nie w treningu młodych zawodników. Należy wspomnieć, że wszelkiego rodzaju marsze, marszobiegi, odbywające się w terenie o zmiennym ukształtowaniu, zawierają również elementy siły biegowej.
Część końcową takiej jednostki treningowej zaczynamy od „rozbiegania”. Są to odcinki biegowe o małej intensywności, stosowane jako ćwiczenia rozluźniająco-uspokajające, wykonywane właśnie w tej części treningu. Należy zwracać uwagę na luźny, swobodny bieg, z pełną kontrolą jego techniki. Indywidualne ćwiczenia gibkościowe, trwające około 10 minut, kończą tego typu zajęcia.
